[3] Nie tylko ubarwienie

W tym punkcie zajmiemy się zwróceniem Twojej uwagi na te cechy rozpoznawcze ptaków, które nie są związane z ubarwieniem, jak: sylwetka, sposób poruszania czy środowisko. O głosach powiemy szerzej w następnym punkcie, tutaj chcielibyśmy podkreślić, jak ważne, nawet dla zupełnego amatora, są sylwetka i zachowanie obserwowanego ptaka. Chcemy, abyś wyrobił sobie nawyk dostrzegania nie tylko charakterystycznych elementów ubarwienia, ale też kształtów oraz sposobów poruszania się ptaków.

Najpierw sylwetka. Czy stojący przed Tobą ptak jest krępy czy smukły? Jaki kształt ma jego dziób: prosty, wygięty, haczykowaty, gruby, cienki itp.? Czy jest on długi czy krótki? Długość dzioba określamy przez porównanie z długością głowy: czy jest dłuższy niż głowa (ewentualnie o ile dłuższy), czy krótszy. To samo z ogonem, ale jego długość określamy - u ptaków siedzących - przez porównanie ze skrzydłami: czy wystaje daleko poza ich koniec czy tylko kawałeczek (przyjrzyj się, jak to wygląda u kosa i szpaka). Obserwując ptaka w locie długość ogona określamy przez porównanie z szerokością skrzydła: ogony dłuższe od szerokości skrzydła są długie, a krótsze - krótkie. Popatrz też na kształt ogona: może on być szeroki lub wąski, wcięty lub zaokrąglony, klinowaty lub prosto ścięty. Nogi, skrzydła, szyja, głowa - jak u ludzi, wszystko ma swoją długość, grubość, kształt i w miarę możliwości należy zwrócić na to uwagę. W przypadku niektórych grup ptaków, jak np. ptaki szponiaste, znajomość sylwetki jest wręcz nieodzowna. Najczęściej widywane są one w locie, dość wysoko; nie można określić wielkości, patrząc pod światło nie widzimy kolorów, czasem tylko odblaski na jaśniejszych częściach upierzenia. Widzimy wyłącznie sylwetkę, ale to często wystarcza. Zwróciwszy uwagę na sylwetkę powinieneś dać sobie radę z rozpoznaniem gatunku.

Inną ważną wskazówką może być sposób poruszania się. Naprawdę jest sporo gatunków, które można rozpoznać nawet w bardzo niedogodnych do obserwacji warunkach właśnie po zachowaniu. szpak i kos się różnią tym, że ten pierwszy porusza się po ziemi chodząc, a ten drugi skacząc. kowalik na pniu drzewa zwykle będzie stał głową w dół. Z kolei pliszka siwa i kopciuszek bardzo często zamaszyście machają ogonkiem w górę i w dół. Większość książek podaje opisy sposobów poruszania się charakterystycznych dla danego gatunku. To nie jest tylko taki sobie ozdobnik - to czasem cecha kluczowa (np. zawisanie w powietrzu pustułki, falisty lot dzięciołów itp.).

Skoro przyjrzałeś się już, jak dany ptak wygląda i co robi, nie od rzeczy będzie zwrócić uwagę na środowisko, czyli po prostu miejsce w którym ptak się znajduje. Czy jest to ogród, park miejski czy przydroże? Jeśli obserwujesz ptaki w lesie, to w jakim lesie - liściastym czy iglastym; a może to tylko zadrzewienie śródpolne? Dobrze jest też umieć określić, czy ten konkretny las liściasty to dąbrowa, buczyna czy ols. Zwróć też uwagę na wilgotność podłoża: inne ptaki występują na wydmach albo suchych łąkach, a inne na łąkach podmokłych i bagnach. Przyda się również znajomość geografii - niektóre gatunki występują wyłącznie (lub prawie wyłącznie) w pewnych częściach kraju.

Wszystkie omówione wyżej elementy są nieodzowne w oznaczaniu gatunków, a ich znajomość ułatwia życie wielu obserwatorom. Nie myśl jednak, że wszystko przyjdzie tak od razu: obejrzysz sobie w książce sylwetki, przeczytasz co jest charakterystycznego w sposobie poruszania się każdego gatunku, wyjdziesz z domu i świat ptaków nie będzie miał dla Ciebie tajemnic. Wszystko wymaga treningu, a o problemach, jakie się wiążą z obserwowaniem ptaków - żywych i żwawych - będzie jeszcze mowa w następnych punktach. Na początku ważne, żebyś pamiętał, że ubarwienie może i jest najbardziej oczywistą cechą, ale nie zawsze najważniejszą.

autor: Katarzyna Karwat

Autorzy wademecum:

Katarzyna Karwat - wstęp i rozdziały: 1, 2, 5, 9, 11, 12, 13, 14, 21
Artur Adamski - rozdziały: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20