[5] Rób notatki

Zauważyłeś zapewne, że obserwowanie ptaków wiąże się z potrzebą dostrzegania i zapamiętywania bardzo wielu szczegółów. Rozmaite plamki w ubarwieniu, cechy sylwetki, sposób poruszania, środowisko, charakterystyczne elementy śpiewu itd. Jak to wszystko zapamiętać? Jeżeli twój mózg ma cechy twardego dysku w komputerze, możesz oczywiście ufać pamięci i zapełniać głowę tysiącami rozmaitych detali. Większość z nas ma jednak zwykłą, ludzką głowę, i w takim przypadku nieodzowne będzie wyrobienie sobie nawyku używania notesu. Prawdę mówiąc, zarówno profesjonalny ornitolog prowadzący badania naukowe, jak i człowiek zajmujący się ptakami amatorsko, zazwyczaj nie wybiera się w teren bez co najmniej dwóch rzeczy: lornetki (bo jakoś trzeba to wszystko dostrzec) i notesu (bo trzeba to gdzieś zapisać). Prowadzenie notatek daje nam dwie ważne korzyści. Po pierwsze - pozwala więcej zauważyć. Robiąc opis lub szkicowy rysunek obserwowanego ptaka zwrócimy uwagę na więcej różnych elementów ubarwienia i sylwetki, niż gdybyśmy tylko rzucili okiem na najważniejsze szczegóły. Po drugie - nasza obserwacja zostaje utrwalona na papierze i możemy do niej w razie potrzeby wrócić później. Jest to ważne szczególnie wówczas, gdy po jakimś czasie okaże się, że widziany przez nas ptak mógł być przedstawicielem innego, rzadszego gatunku, ale by móc się o tym przekonać trzeba stwierdzić, czy miał (lub nie miał) jakąś plamkę, kreskę albo wzór. Po pewnym czasie notatnik ornitologiczny staje się czymś w rodzaju pamiętnika, dzięki któremu możemy przypomnieć sobie, kiedy odwiedzaliśmy rozmaite miejsca, jakie ptaki tam widzieliśmy, jak one wyglądały. Osoby bardziej zaawansowane mogą dzięki notatnikowi podzielić się swymi obserwacjami z innymi, na przykład poprzez internetowe listy dyskusyjne lub przez nadsyłanie danych do regionalnych centrali ornitologicznych (patrz rozdział 15 i 18). Obserwacje szczególnie rzadkich gatunków, zanim zostaną oficjalnie zaakceptowane, muszą być poddane weryfikacji przez specjalne grono fachowców - tzw. Komisję Faunistyczną (patrz rozdział 16). Dla potrzeb takiej weryfikacji musi zostać sporządzony szczegółowy opis ptaka i tu znowu niezbędny okazuje się wypełniony w terenie notes.

Skoro prowadzenie notatnika jest tak ważne, warto znać kilka zasad, które ułatwią korzystanie z notesu i polepszą jakość naszych zapisków. Notes terenowy nie powinien być zbyt duży, najlepiej jeżeli będzie mieścił się w kieszeni kurtki. Mniejszy notes jest bardziej poręczny, a poza tym w razie zgubienia stracimy mniej ważnych informacji. Na pierwszej stronie warto zamieścić nasz adres, z prośbą o odesłanie notesu przez ewentualnego znalazcę. Notatki należy prowadzić długopisem. Flamaster może łatwo ulec rozmyciu na deszczu, a ołówek łatwo się wyciera i po dłuższym czasie zapiski mogą stać się nieczytelne. Wybierając się w teren zawsze zapisujemy datę (w tym rok, by po latach wiedzieć, o którego pierwszego marca chodziło tym razem), a także miejsce, które odwiedzaliśmy. Nie od rzeczy będzie też podanie pory dnia (ranek, południe, wieczór) oraz warunków pogodowych podczas obserwacji. Dla łatwiejszego korzystania z notatek warto zachować stały układ treści, zwłaszcza datę i miejsce obserwacji zapisywać zawsze u góry strony na marginesie. Wartościowe będą wszelkiego rodzaju schematyczne rysunki, na przykład pokazujące trasę naszej wędrówki, sylwetki zauważonych ptaków, sposoby umieszczania gniazd itd. Szczególnie na początkowym etapie zapoznawania się z ptakami warto notować wszystkie zaobserwowane danego dnia gatunki, a nie tylko te "nowe" lub rzadsze. Z czasem takie zapiski pozwolą nam zorientować się, które gatunki są najczęstsze w jakich środowiskach, które spotykamy przez cały rok, a które tylko w niektórych okresach itp. Po latach taki szczegółowo prowadzony notatnik staje się cennym źródłem danych o występowaniu ptaków w naszej okolicy oraz może posłużyć jako dokumentacja zachodzących w niej zmian.

autor: Artur Adamski

Autorzy wademecum:

Katarzyna Karwat - wstęp i rozdziały: 1, 2, 5, 9, 11, 12, 13, 14, 21
Artur Adamski - rozdziały: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20