[7] Ptasia terminologia Każdy kto zetknął się z książkami i atlasami ornitologicznymi prędzej czy później zorientował się, że ornitologia, jak każda dziedzina wiedzy, ma swoje specyficzne słownictwo. Pozwala ono łatwiej porozumiewać się między ludźmi zajmującymi się ptakami, ale dla osób niewtajemniczonych może ono brzmieć nieco odstraszająco. Tak naprawdę sprawa nie jest jednak taka trudna, tym bardziej, że praktycznie w każdej dobrej książce o rozpoznawaniu ptaków w części wstępnej znajdują się objaśnienia specjalistycznych nazw lub skrótów. Nie mamy zamiaru w tym miejscu tworzyć całego słownika terminów ornitologicznych. Zamieszczamy jednak wyjaśnienia pewnych szczególnie często stosowanych wyrazów, które mogą na pierwszy rzut oka budzić niepokój.
Po pierwsze, warto zapoznać się z prawidłowymi nazwami części ciała ptaka. Jest to ważne, gdyż od pewnego stopnia zaawansowania obserwacji nie wystarczy nam już stwierdzenie, że jakaś plamka znajdowała się "na skrzydle", "na wierzchu ciała" itp. Trzeba będzie określić dokładniej, na jakiej części skrzydła lub w którym miejscu na wierzchu ciała. Większość nazw części ciała ptaka jest łatwa do zrozumienia: brzuch, pierś, szyja, kark, czoło. Z tych mniej intuicyjnych warto zwrócić uwagę na następujące:
- lotki - to długie pióra w skrzydle służące do latania. Lotki zewnętrznej połowy skrzydła (umocowane na kościach dłoni) nazywamy lotkami pierwszego rzędu lub lotkami dłoniowymi, a lotki wewnętrznej połowy skrzydła (umocowane na kościach ramienia) - lotkami drugiego rzędu lub lotkami ramieniowymi.
- sterówki - to pióra tworzące ogon ptaka.
- pióra okrywowe - to wszystkie pozostałe pióra na ciele ptaka, poza lotkami i sterówkami. Szczególną kategorię piór okrywowych stanowią pokrywy, czyli drobne pióra na wierzchu i na spodzie skrzydła (pokrywy skrzydłowe) oraz u nasady ogona (pokrywy ogonowe).
- kuper - to część wierzchu ciała ptaka, między grzbietem a nasadą ogona. U wielu gatunków ptaków kuper ubarwiony jest odmiennie niż reszta wierzchu ciała (na przykład u gila, zięby, trznadla, szczygła, kwiczoła i in.).
- podogonie - to często kolorowo ubarwiona (na przykład u czajki, jemiołuszki, dzięcioła dużego itp.) część spodu ciała, mniej więcej od nóg do nasady ogona.
- skok - to kość w nodze ptaka, do której przymocowane są palce, a u góry zakończona stawem skokowym. Wiele osób myli staw skokowy z kolanem, które u ptaków jest niewidoczne na zewnątrz, ukryte pod piórami brzucha.
- szczęka i żuchwa - to górna i dolna połowa dzioba.
Po drugie, prędzej czy później niezbędne stanie się zaznajomienie z nazwami poszczególnych szat wiekowych i sezonowych u ptaków. W ciągu swego życia ptak przybiera kolejno różne szaty. Pierwszą z nich, noszoną przez pisklęta w gnieździe, jest szata puchowa. Młode ptaki opuszczające gniazdo noszą na sobie pierwszą szatę z piór, zwaną szatą młodocianą lub juvenalną (w atlasach ornitologicznych często oznaczana skrótem "juv."). Szata ta już po kilku miesiącach (zwykle w pierwszej jesieni życia) zmieniana jest na kolejną, zwaną szatą niedojrzałą lub immaturalną (oznaczaną skrótem "imm."). Niektóre ptaki, takie jak duże gatunki mew lub orłów, noszą w ciągu życia nawet kilka szat immaturalnych, natomiast małe ptaki wróblowe często od razu przepierzają się z szaty juvenalnej w szatę ostateczną, zwaną też szatą ptaka dorosłego lub adulturalną (oznaczaną skrótem "ad."). Szata ostateczna często występuje w dwóch postaciach: jako szata godowa, noszona w okresie lęgowym, lub jako mniej barwna szata spoczynkowa, noszona zwykle jesienią i w zimie.
Znajomość międzynarodowych skrótów nazw szat wiekowych ("juv.", "imm." i "ad.") jest przydatna zwłaszcza przy korzystaniu z zagranicznych atlasów ornitologicznych, umożliwiając orientowanie się w nich nawet bez znajomości danego języka.
Oglądając ptaki w atlasach warto też znać dwa symbole graficzne stosowane dla oznaczenia ptaków różnej płci. Samiec oznaczany jest symbolem kółka ze skierowaną ukośnie ku górze strzałką, a samica - symbolem kółka ze skierowanym prosto w dół krzyżykiem.
autor: Artur Adamski
Autorzy wademecum:
Katarzyna Karwat - wstęp i rozdziały: 1, 2, 5, 9, 11, 12, 13, 14, 21
Artur Adamski - rozdziały: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20
|
