Cele
Uczeń: - zna legendę o Lechu
- zna początki państwowości polskiej
- zna rolę orła bielika jako herbowego ptaka Polski
- zna pojęcia: prehistoria, talizman, legenda, stolica oraz ochrona strefowa gniazd
- rozwinie wrażliwość na piękno ptaków drapieżnych
- doskonali umiejętności korzystania z instrukcji
- rozwija umiejętności pracy w grupie.
Czas trwania zajęć
dwie lub trzy jednostki lekcyjne.
Metody
gra terenowa (minimum dwóch nauczycieli prowadzących), elementy dramy, pogadanka.
Środki dydaktyczne
- kartki, otówki, ailasy roślin, ptaków i ssaków, talizmany, depesze, wizerunek orła bielika na gnieździe.
Przygotowania wstępne
- zaznajomienie uczniów przed planowaną lekcją z szyframi SO-WA-KI-BE-ZU-TY oraz WI-ZY-TE-KU-OR-LA, (S=O, W=A, K=I, B=E itd.)
- dokładne sprawdzenie terenu pod względem bezpieczeństwa
- przygotowanie depesz i listów przez nauczyciela
- przygotowanie przez uczniów czterech roślinno-zwierzęcych talizmanów z wizerunkiem orła.
Podstawowe informacje
Polska jest państwem już ponad tysiąc lat. Swoją nazwę zawdzięcza Polanom, którzy stanowili jedno z wielu plemion wspólnoty słowiańskiej. Plemiona zaczęły mówić tym samym językiem, miały takie same obyczaje i wierzenia. Swą historię dotyczącą najczęściej najsłynniejszych przodków, podbojów bądź zjawisk nadprzyrodzonych przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie, najpierw w formie pieśni, potem zaś baśni i opowiadań. Tak narodziły się legendy. Polanie zamieszkali na nizinach wśród pól. Zajmowali się uprawą ziemi i hodowlą. Zmienili swój koczowniczy tryb życia na osiadły. Zaczęli budować osady, np. bardzo stary Biskupin (VII w. p.n.e.) czy Gniezno (od końca VIII w. n.e. powstaje tu zespół grodowy Polan na Górze Lecha - pierwsza stolica Polski). Osady obronne chroniły zgromadzone dobra przed innymi plemionami i dzikimi zwierzętami. Te ostatnio wymienione budziły zawsze strach i zachwyt zarazem; wierzyli głęboko w moc sił przyrody i rolę opiekuńczą duchów zwierząt. W szczególny sposób uzewnętrznia się to w odkrywanych dziś przez archeologów przykładach prehistorycznej sztuki: ozdobach naczyń, czy zwierzęcych talizmanach zawierających często wizerunek orła. Polanie upodobali sobie wyjątkowo "orła białego", który jako godło - obok flagi i hymnu - jest naszym podstawowym symbolem narodowym. Pierwowzorem białego orła w złotej koronie na czerwonym tle jest orzeł
bielik (Haliaeetus albicilla). To nasz największy skrzydlaty drapieżnik. Na skutek wieloletnich starań ornitologów, leśników i ekologów sytuacja tego gatunku w Polsce zdecydowanie polepsza się, głównie dzięki ochronie strefowej gniazd oraz poprawie stanu środowiska naturalnego. Ochrona strefowa miejsc rozrodu ma na celu zabezpieczenie
gniazda wraz z jego otoczeniem (drzewa odpoczynkowe, noclegowe i obserwacyjne) przed niekorzystnymi dla ptaków zmianami wynikającymi z działalności gospodarczej człowieka. Strefy ochronne gwarantują optymalne warunki umożliwiające parze ptaków, w wybranym przez nią miejscu, wyprowadzanie lęgów przez wiele lat. Wokół miejsc rozrodu wyznacza się dwa rodzaje stref: strefę ochrony ścisłej i strefę ochrony częściowej.
Pojęcia: Prehistoria - nauka zajmująca się badaniem dziejów w okresie od pojawienia się człowieka do chwili ukazania się pierwszych dokumentów pisanych. Stolica - główne miasto państwa; miasto, w którym znajduje się siedziba centralnych instytucji, urzędów. Prasłowo brzmi tak samo u wszystkich Słowian; znaczenie pierwotne: stolica, tron.
Amulet - przedmiot, któremu w społeczeństwach pierwotnych i w starożytności przypisywano magiczną moc chronienia od chorób i nieszczęść.
Przydomek - nadane komuś charakterystyczne miano, przezwisko.
Przebieg zajęć
1. Faza wstępna Podział klasy na grupy dziewcząt i chłopców, rozdanie zaszyfrowanych depesz (zobacz arkusz nauczyciela nr 1).
Teksty depesz Chłopcy.
JW. Rycerze! Przed Wami trudne zadanie, a więc ściszcie głosy, by wróg nie podsłuchał. Miejcie w sercach odwagę, a w głowach rozsądek. Przed szatnią czeka na was Słynny Wódz. Chłopcy wychodzą odszukać Wodza. W tym czasie dziewczęta na osobnych karteczkach wypisują podane w zaszyfrowanym poleceniu nazwy roślin zwierząt, co trochę potrwa. Liczba karteczek z wypisanymi nazwami roślin i zwierząt powinna być równa liczbie chłopców. Po wykonaniu tego zadania dziewczynki rozdzielają karteczki między sobą, zabierają i wraz z prowadzącym udają się do szatni, gdzie znajduję się pierwsza strzałka pozostawiona przez chłopców, którzy w tym momencie powinni już znajdować się daleko z przodu. Dziewczęta rozpoczynają pogoń. Dziewczęta.
JW. Panny! Chłopcy dostali do wykonania trudne ZADANIE, więc wytężcie słuch, by dowiedzieć się, jakie. Przygotujcie kilka luźnych kartek z zeszytu i coś twardego na podkładkę; niezbędne także będą ołówki. Przed Wami leżą atlasy zwierząt i roślin. Odszukajcie i zapiszcie na kartkach nazwy łacińskie następujących gatunków: niedźwiedź brunatny, ryś, wilk oraz: orzeł bielik, rybołów, sokół wędrowny, myszołów, kania i puchacz, a także: dąb, buk, sosna. 2. Faza realizacyjna Chłopcy pod opieką Wodza, czyli nauczyciela przyrody (lekcje powinny być prowadzone jednocześnie przez dwóch nauczycieli, np. przyrody i historii), udają się na polanę pobliskiego lasku/parku. Po drodze zostawiają dla dziewcząt znaki terenowe/strzałki i dwa listy z poleceniami do wykonania. Po przybyciu na miejsce, chłopcy zostają wtajemniczeni przez opiekuna w istotę zadania, polegająca na przygotowaniu nieruchomej żywej rzeźby. Ma ona przedstawiać orszak rycerzy wędrujących przez pradawną puszczę ok. VIII w. n.e., którzy dostrzegli nagle coś bardzo interesującego i zastygli z wrażenia i zachwytu. Tym czymś jest, oczywiście, orzeł
bielik na gnieździe. Rzeźbę wykonuje prowadzący - opiekun chłopców; wspólnie z rzeźbiarzem ustalają mimikę twarzy i położenie części ciała. Ustalone pozy powinny być wygodne. Lech np. może leżeć pod prawdziwym dębem, inni zaś mogą siedzieć, stać, jechać. Wszystko zależy od wyobraźni uczestników. Chłopcy wspólnie z prowadzącym wymyślają sobie pradawne imiona typu: Lech herbu huczący puchacz, Mieszko herbu skrzydlaty bielik, Ziemowit herbu wyjący wilk, Bolesław herbu płaczliwa kania itp. Przydomki (z nazwami łacińskimi) nadaje prowadzący tak, aby zgadzały się one z nazwami opracowanymi poprzednio przez dziewczęta. Każdy z chłopców musi zapamiętać nazwę łacińską swojego zwierzęcia oraz zastanowić się nad pozą, która może go obrazować. W korze pobliskiego drzewa (najlepiej dębu) ukrywają Wielki Skarb, co jest chwilowo ogromną tajemnicą rycerzy, której nie wolno zdradzić podczas czekającej ich rozmowy z dziewczyną. Tymczasem dziewczęta wraz z prowadzącym zajęcia wyruszają w pogoń za chłopcami po pozostawionych śladach. Zabierają ze sobą przygotowane w klasie karteczki. W drodze napotykają dwa przystanki z poleceniami.
Przystanek nr 1 Postój sygnalizowany jest ułożoną z patyków na ziemi kopertą, strzałką i liczbą kroków do miejsca ukrycia listu.
Polecenie Znajdźcie w najbliższym otoczeniu liście dębu i sosny. Niech każda z Was przekalkuje ołówkiem po jednym liściu podłożonym pod kartkę i podpisze go właściwą nazwą łacińską.
Przystanek nr 2 Przy tym przystanku wcześniej ustawiamy niemego rycerza (może to być zaproszony pracownik parku krajobrazowego bądź miejscowy leśniczy), który miejsce ukrycia listu sygnalizuje ręką pozostawiony przez orszak niemy rycerz. Osobie tej nie wolno się odzywać ani słowem aż do czasu znalezienia Wielkiego Skarbu.
Polecenie W promieniu 15 m od was znajdują się 4 amulety z wizerunkiem orła bielika. Zostawili je Wam "na szczęście" obozujący tutaj niedawno rycerze, ponieważ w puszczy jest bardzo niebezpiecznie. Znajdźcie je i oddajcie potem właścicielom, do których zaprowadzi Was niemy posłaniec.
3. Punkt kulminacyjny gry W chwili pojawienia się dziewcząt na polanie chłopcy rozbiegają się na swoje miejsca i "zastygają" w przygotowanych wcześniej pozach. Wszyscy patrzą z zachwytem w jedno miejsce. Jeden z prowadzących informuje dziewczęta, że mają przed sobą zaklętych rycerzy. Nazwy łacińskie z opracowanych wcześniej karteczek okazują się teraz hasłami. Chłopca można odczarować dotknięciem i wypowiedzeniem jego hasła znajdującego się na karteczce: - Bubo bubo?! - pyta dziewczynka - odczytując nazwę będącą hasłem z otrzymanej karteczki. - Jam jest Ziemowit herbu huczący puchacz! - odpowiada rycerz, gdy to jego hasło; jeśli nie, nadal czeka na odpowiednią dziewczynkę i hasło. Następnie dziewczynki mogą zadać kilka pytań do "swojego" odczarowanego za pomocą hasła chłopca w roli rycerza. Pytania dziewcząt powinny być standardowe (zob. drama - technika wywiadu):
kim jesteś? co robisz w tej puszczy?, czemu się tak przyglądasz?, co teraz czujesz? jakie są twoje marzenia? jakie są twoje uczucia wobec ptaków drapieżnych? dlaczego ten orzeł jest piękny? Jednak po udzieleniu kilku odpowiedzi chłopiec zamienia się w zwierzę/drzewo ze swojego pseudonimu (zmiana pozy na znak prowadzącego - klaśnięcie). Prowadzący informuje dziewczęta, iż muszą odnaleźć Wielki Skarb, aby definitywnie odczarować chłopców. Jest to
Legenda o Lechu (zob. arkusz pracy nauczyciela nr 2), spisana np. na podpalanym papierze i schowana w jakieś stylizowane naczynie; może ceramiczne z namalowanym wizerunkiem orła. Omówienie (w kręgu) całej historii na podstawie zebranych relacji przez dziewczęta i wyjaśnienie użytych przez chłopców przydomków. Rozmowa na temat ich odczuć i przeżyć podczas odgrywania ról. Odpieczętowanie znaleziska i uroczyste odczytanie
Legendy o Lechu.
4. Faza podsumowująca
- Gra w łacińskie imiona Krótka gra polegająca na przebieganiu przez środek okręgu wywoływanych przez nauczyciela po łacinie osób - roślin, ssaków i ptaków: Haliaeetus albicilla - czyli bielik, Bubo bubo - czyli puchacz, Canis lupus - czyli wilk, Quercus robur - czyli dąb itd.
- Rozdanie stylizowanych na dawne pism (zob. arkusz ucznia nr 1 ) z pytaniami. Praca samodzielna lub w małych grupach.
- Przybycie niespodziewanego gościa.
Wizyta gościa specjalnego, np. dyrektora szkoły, pracownika muzeum; osoby, która potrafi poprowadzić (krótką!) pogadankę dotyczącą początków państwowości polskiej, pochodzenia nazwy pierwszej stolicy Polski. Wyjaśnienie pojęć legenda, stolica, amulet, przydomek. Odpowiedź na pytanie, który gatunek orła stał się pierwowzorem godła państwowego, poparta fragmentem tekstu legendy oraz zdjęciem/rysunkiem przedstawiającym bielika na gnieździe (arkusz pracy nauczyciela nr 2). Kilka słów o gatunku, jego wyglądzie, biologii lęgowej i gnieździe. Wyjaśnienie istoty ochrony strefowej gniazd. Te część może poprowadzić zaproszony instruktor edukacji ekologicznej z parku narodowego, krajobrazowego bądź miejscowy leśnik.
Poszerzenie tematu
historia - początki państwowości polskiej; stolice Polski; praca z mapą
język polski - pisownia imion własnych wczoraj i dziś, pojęcie tożsamości narodowej
przyroda - poznanie budowy ptasich gniazd
Literatura
Cichy D.,
Dydaktyka w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa 1991. Cichy D.,
Gry dydaktyczne w nauczaniu biologii w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa 1990. Gotzman J., Jabłoński B.,
Gniazda naszych ptaków, PZWS, Warszawa 1972. Mizera T.,
bielik , WLKP, Świebodzin 1999. Świrka S.,
Orle gniazdo. Podania, legendy i baśnie Wielkopolski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1971.
Materiały do wydrukowania:
